Küçük kas gruplarının hareket kabiliyetine “ince motor” denir. Bunlar genellikle el ve parmakların hareketliliğidir. Temel küçük kas becerileri arasında;
- Kalem tutma
- Takma çıkarma
- Yazı yazma
- Tutma bırakma ve
- Makas kullanma sayılabilir.
Küçük kasların taklit becerileri öğrenme sürecini destekler. Hem sosyal hem de zihinsel gelişim için büyük öneme sahip olan taklit, çocuklarda beceri ve pratiklerin kazanılmasını kolaylaştırır. Küçük kas gelişimi etkinlikleri okul öncesi dönemde başlamalıdır.
Küçük Kas Gelişimi Neden Önemlidir?
Ellerimiz, beynimizde işlevsel açıdan öneme sahiptir. Hayat boyu önemli işler gören el ve parmaklar, kişinin bağımsızlığı ve kendine yetebilmesi açısından gerektiği gibi kullanılmalıdır.
- Kendi kendine giyinme
- Kendi kendine yeme içme
- Fermuar açma kapama
- Ayakkabı bağlama çözme ve
- Yazı yazma ince motor gelişimine bağlı olarak günlük yaşamı etkileyen becerilerin kazanılması açısından önemlidir.
Bu komutları verecek olan beynin sağlıklı gelişimi ince motor becerileri üzerinde en etkili faktördür. İnce motor gelişimi aynı zamanda sağlıklı bir beynin göstergesidir.
Motor Becerileri Hangi Yaşta Gelişir?
Gelişim seyri normal olan bebek ve çocuklarda motor becerileri 2 yaşından sonra hızlanır. Kaba motor becerilerini gelişmesi için büyük kas ve ince motor becerilerinin gelişmesi için küçük kas taklit yöntemi kullanılır.
Uyaran türleri ve seviyesi
Motor becerilerini etkileyen unsurlar arasında ilk sırada uyaran türleri ve seviyesi sayılabilir.
- Uyaran yoğunluğu veya
- Olumsuz uyaranlar normal gelişim seyri gösteren çocukların yeni becerileri kazanması önünde engel teşkil eder.
Bu durum kazanılmış pratiklerin geçici olarak kaybedilmesine neden olabilir. Motor taklit becerileri geliştirilirken uygun doz ayarı olumlu bir ortamda verilmelidir. Stres ve anksiyete bozukluğu yaşayan çocuklarda kaba ve ince motor becerilerinin geliştirilebilmesi için önce doğru tedavi planı devreye alınmalıdır.
Küçük Kaslar Nasıl Gelişir?
İnce motor becerilerinin gelişimi için el ve parmak koordinasyonu kurulmalıdır. Yapıların kuvveti ellerin işlevsel olarak kullanılmasında büyük öneme sahiptir. Küçük kasların gelişimi için ihtiyaç duyulanlar şu şekilde listelenebilir.
Üst gövde dengesi
Sağlam bir el bileği, dirsek, omuzlar ve son olarak sırt kasları el ve parmakların istendiği gibi kullanılmasına yardımcıdır. Üst gövde dengesini sağlayamayan çocuklarda oturma bozuklukları veya yazı yazmada yorulma gibi sorunlar görülebilir.
Motor planlama
Hedefe ulaşmak için yapılan tüm hareketler organizasyonun bir parçasıdır. İnce motor planlaması yapamayan çocuklarda;
- Hareket yavaşlığı
- Dağınıklık ve
- Hantal görünüm dikkat çeker.
Bu özelliklere yeni komutları kolay kavrayamama eklenebilir. Çeşitli oyuncakların yardımıyla oynanan oyunlarda çocuklar bedenlerini daha yakından tanır, hızlı öğrenir ve yeni aktivitelere kolayca uyum sağlar.
Kavrama
Sağlıklı bir kavrama için; el bileği ve parmakların dokunsal duyuları yeterince gelişmiş olmalıdır. 2 yaş civarında kalın kalemleri tutabilen çocuklar 4-5 yaş civarında üç parmak kavramayla kalem tutarak karalama yapabilirler.
Görsel ve motor yeterliliği
Bu aşamada ellerin ve gözlerin koordinasyon içinde çalışması beklenir. Bu yeterliliğe sahip olan çocuklar;
- Objeler ve elleri arasındaki mesafeyi doğru hesaplar
- Gördükleri yazıları defterine geçirir ve
- Satır atlamadan okuyabilirler.
Görsel ve motor yeterlilik etkinlikleri okul öncesi dönemde başlamalıdır.
El tercihi
El tercihi 2-4 yaş arasında etkinleşir. Beynin bir yarısının daha baskın hale geldiği dönemde çocuklar özgür bırakılmalıdır.
Orta hat çaprazlama
Her iki beyin lobu karşılıklı olarak etkinleşir. Orta hat çaprazlama yeteneğinin gelişmemesi halinde çocuk yemek yerken, boyama yaparken ya da yazı yazarken kullandığı eli sürekli değiştirir. Üst gövde dengesi oturmuş çocuklarda ince motor becerileri sergilenirken orta hat çaprazlama başarılı olur.
Motor Gelişimini Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Bireysel farklılıklar motor gelişimini etkileyen en önemli faktörler arasında yer alır. Sırasıyla;
- Düşük doğum ağırlığı
- Hastalıklar ve yetersizlikler
- Kalıtımsal özellikler
- Çevresel yoksunluk
- Kültürel farklılıklar
- Beslenme bozuklukları ve
- Cinsiyet motor gelişimi üzerinde etkilidir.
Çocuğun yaş aralığına uygun küçük kas becerileri uzman tarafından belirlenmelidir. Bir takım değerlendirme testlerinin sonucuna uygun olarak gerekli çalışmalar planlanabilir. Gelişim kontrolleri 6 ayda bir yapılmalıdır.
Küçük Kas Becerileri Gelişim Kontrol Listesi
Küçük kas becerileri gelişim kontrol listesi çocuk gelişimi hakkında bilgi verir. Sağlıklı bir gelişimin sürmesi için uzman etkinlik önerileri düzenli bir şekilde yapılmalıdır. Gelişime uygun gelişim kontrolü şu şekilde yapılabilir.
0-5 ay
Eller genellikle açık durmalıdır. Belli nesneler üzerinde odaklanma son derece kısadır. Hareket halindeki nesneler gözle takip edilir. Bakışlar farklı nesnelere yönelebilir. Nesneler ağza götürülür. Oyuncağa uzanma ve dokunma gerçekleşir. İki el kullanılmaya başlanır. Çıngırak ya da emzik elden ele değiştirilir.
6-9 ay
Tırmıklama hareketi yapılır. Aynı anda iki nesne tutulabilir. Uzaktaki nesneye erişim kolaylaşır. İki nesne birbirine çarpılır. Düşen nesneler ilgi çeker. Çubuğa dizili halkalar tek tek alınır.
10-15 ay
İşaret parmağı bir şeyi göstermek için kullanılır. Saklanmış nesneler bulunabilir. Tekerlekli oyuncaklar itilebilir. Farklı ölçülerdeki kaplar iç içe yerleştirilebilir. İki küple kule yapılır. Kâğıda karalamalar çizilir.
16-24 ay
Üç küple kule yapılır. Kitap sayfaları çevrilir. Bir el diğer elden daha yoğun kullanılır. Şekilli tahtalara üçgen yerleştirilebilir. Kâğıt üzerindeki karalamalar taklit edilerek gelişir.
2-3 yaş
Dikey ve yatay çizgiler taklit edilir. Büyük boncuklar dizilir. Makasla kâğıt kesilir. Katlama yapılır. Daire ve çarpı çizilir.
4-6 yaş
Düğme ilikler. Parmaklarıyla ses çıkarır. Kurmalı oyuncaklar çalıştırılır. Bakarak kısa kelimeler, isim veya rakamlar yazılır.
Küçük Kas Becerilerini Geliştiren Öneriler
Çocuklar 4 yaşına kadar nesnelerle kaba hareket ilişkisinde olsa da okul öncesi eğitimle birlikte küçük kas becerileri gelişmeye başlar. Beş yaşına gelene kadar ince motor becerileri desteklenen çocuklar kendisinden beklenen sorumlulukları başarıyla yerine getirirler.
- Erkek çocukların küçük kas motor becerileri ve
- Kız çocukların büyük kas motor becerileri daha yoğun desteklenmelidir.
Çocukların küçük kas becerilerini geliştiren öneriler ev ortamında ve günlük malzemeler kullanılarak uygulanabilir. İşte, aile boyu katılım sağlanacak keyifli etkinlikler.
- Balık tutalım
Su oyunları çocukların sıkılmadan oynadıkları oyunlar arasında yer alır. Su, küçük kas gelişiminin desteklemesinde de büyük öneme sahiptir. Geniş bir kaba su doldurulur ve içine suya dayanıklı renkli nesneler atılır. Suyun içindeki hareketli nesneler bir maşa yardımıyla toplanır. Bu aşamada çocuğa çeşitli yönergeler vererek pek çok yeni kavram öğretilebilir.
- Boncuk dizelim
Bu etkinlik için renkli boncuklar veya makarna kullanılabilir. Oyun hamuruna dikilen kürdan veya çubuğa boncuklar sırasıyla takılır. 3 yaşından itibaren önerilen etkinlikte çocuğun herhangi bir malzemeyi yutma riski akılda tutulmalıdır. 4 yaşından itibaren bu oyuna çeşitli yönergeler eklenerek beklenti yükseltilebilir.
- Çorap asalım
Mandalla çorap asma küçük kas becerisinin gelişimi için ideal bir etkinliktir. Çocuğun boyuna uygun bir ip evin uygun alanına bağlanır ve mandal yardımıyla çorapların asılması sağlanır. Zaman içinde çorapların eşleşerek asılması istenebilir.
- Mercimek ayıklayalım
Kırmızı, yeşil ve sarı mercimekler bir kapta karıştırılır. Üç ayrı kâseye mercimeklerin renklerine göre yerleştirilmesi istenir. Parmak kasları üzerinde etkili olan faaliyet çocuğun yaşına uygun olarak farklı malzemelerle denenebilir.
Çocuklarda küçük kas becerilerinin gelişimi için renkli hamurlar kullanılabilir. Oyun hamuruyla yapılan aktivitelerin çocuğun yaratıcılığı üzerinde de geliştirici etkisi bulunmaktadır.